Het gezin Kannemans- van Dashorst in Breda

In de database troffen we onder andere een reeks foto’s aan van een gezin genaamd Kannemans en van mevrouw Van Dashorst. Tijdens het onderzoek bleek dat de personen op deze foto's allemaal deel uitmaken van het gezin van de schilder Christiaan Cornelis Kannemans (1812-1884).

Over C.C. Kannemans is al redelijk wat gepubliceerd, zijn schilderijen met zeegezichten en schetsboekjes bevinden zich eveneens in de collectie van het museum. Een verkenning van zijn gezinsleven lag in het verleden minder voor de hand: hoog tijd om daar verandering in te brengen.

Samengesteld gezin

In de negentiende eeuw waren samengestelde gezinnen net zo gewoon als in de eenentwintigste eeuw, alleen was de aanleiding een andere dan nu het geval is; scheiding, het uit elkaar gaan van de partners kwam zelden voor en de oorzaak was doorgaand het overlijden van een van de twee echtelieden.

Zo ook in het geval van Johanna Catharina van Dashorst (1813-1886), zij trouwt op 17 oktober 1838 met Cornelis Kannemans, die de kost verdient als huisschilder en glazenmaker. Voor Johanna is het haar eerste huwelijk, maar voor Cornelis niet. Hij trouwde op zijn achttiende op 13 april 1831 met Delphina (Dimphna) Dooremaal (1808-1837), die als ‘particuliere’ geregistreerd stond en dus werkte als zelfstandige voordat zij in het huwelijk traden. Maar na zes jaar huwelijk komt zij te overlijden en blijft hij als alleenstaande vader van 24 met drie kinderen achter.

Zo wordt Johanna na het geven van haar ja-woord ook moeder van drie stiefkinderen onder de zeven jaar: Johanna (1832-1909, Christiaan (1834-?) en Charlotta (1836-1875). Hun eerste kind samen Antonius (1839-1887) wordt 10 maanden later op 29 augustus geboren. Later volgen nog zes kinderen en in totaal zijn er dus twaalf monden te voeden in het huishouden.

Ondernemend type

Cornelis is een ondernemend type, hij ontwikkelt zich van huisschilder tot kunstschilder. Zijn winkel verandert hij in een atelier. Kannemans specialiseert zich in zeestukken, rivier- en havengezichten. Een op het eerste gezicht een niet zo voor de hand liggend onderwerp voor een Bredanaar. Voor zijn werk reist hij binnen Nederland, maar naar mate hij succesvoller wordt stellen Generaal baron H.G. Nahuys van Burgst (1782-1858) en koning Willem II (1792-1849) hem in staat studiereizen naar Engeland en langs de Franse kust te maken.

Altijd op zoek om zijn horizon te verbreden gaat hij vanaf 1860 zich ook richten op fotografie, deze werd door de komst van collodium fotografie, waarbij er minder gevaarlijke stoffen nodig waren, gemakkelijker om uit te oefenen. Johanna bestiert het huishouden met verve en met hun gezin wonen en werken ze aan de Grote Markt 41. In deze periode is een foto van het pand gemaakt, en als je goed kijkt kun je meerdere gezinsleden op de foto ontdekken in en voor het huis. De japons van de dames hebben veel volume en de datering van de foto rond 1860-1870 gemaakt.

Kannemans en Zoon

De fotostudio Kannemans en Zoon, die Cornelis samen met zijn zoon Willebrordus heeft opgezet, staat goed aangeschreven. Ze zijn hofleverancier en bekende Nederlanders gaan er heen om een portret te laten maken. Maar ook buiten de muren van het pand aan de grote markt wordt er druk gefotografeerd: Cornelis maakt een fotoserie van de Grote Kerk en de grafmonumenten van de Nassaus, hij is de eerste die Bredase stadsgezichten heeft gefotografeerd en de naam van de studio is zelfs terug te vinden op de foto’s die van de gevangenen in de Koepelgevangenis worden gemaakt.

Ook Johanna’s naam prijkt op de winkelpui wat betekent dat ze een aanzienlijk aandeel in de zaak had. Het is zeer waarschijnlijk dat Johanna de klanten in de studio ontvangt en begeleidt en snuisterijen en visitekaarten met foto´s van de binnenstad aan toeristen en cadetten van de Koninklijke Militaire Academie (KMA). Kannemans & Zoon neemt ook deel aan de Provinciale Tentoonstelling Nijverheid, landbouw en Kunstvoortbrengselen gehouden in Breda in juli 1875. In de catalogus treffen wij een overzicht met artikelen uit hun stand aan: portretten, albums en ingelijste foto’s.

De foto's van het gezin maken deel uit van de collectie van de erven Jean Bergé en bij navraag blijkt dat het zeer goed mogelijk is dat een van de familieleden Bergé een opleiding tot fotograaf heeft gevolgd en dat dat bij Kannemans moet zijn geweest, in het centrum van Breda kende men elkaar immers. Als leerjongen zal hij zeker in de gelegenheid zijn geweest om foto's van de familieleden te maken en exemplaren voor in zijn collectie te verkrijgen.

De mode van Johanna

Vooral van Johanna zijn heel wat portretten gemaakt in de studio gedurende haar leven. Op een van de foto’s zien we haar in een japon met grote crinoline en pagode mouwen passend bij het modebeeld van rond 1865-1870. Op de volgende foto’s is het silhouet weer aangepast naar een iets later modebeeld: haar rok wat minder volumineus en haar mouwen zijn smaller. Stof was een kostbaar bezit en omdat de mode net zo levendig was als nu werden modellen vaak aangepast door een kundig naaister. Dat er stiknaadjes zichtbaar bleven en creatief met het beperkte materiaal om moest worden gegaan was een gegeven en geen schande om te tonen. Veel van de japonnen die nu in het museum te zien zijn vertonen sporen van aanpassingen in model of in maat.

Johanna draagt verder waarschijnlijk een haarstukje en een grote Kasjmir omslagdoek. De Kasjmir kwam zo begin achttiende eeuw in de mode van het Franse hof en werd midden in de negentiende eeuw een modieuze en warme aanvulling op de kleding die een burgervrouw in haar bezit had.

Het gezin blijft wonen en werken in Breda, Kannemans wordt vanaf 1870 leraar handtekenen aan de HBS en beëindigt zijn loopbaan als tekenleraar aan de KMA van 1877 tot zijn dood in 1884. Johanna overleeft haar man met 2 jaar en sterft in 1886.

Gelukkig hebben we de vele foto’s die het bedrijf maakte nog en krijgen we zo een inkijkje in het leven van dit gezin.

Bronnen

Coppens, J., Altena, M., Het licht van de negentiende eeuw. De komst van de fotografie in de Provincie Noord-Brabant, Eindhoven, 1997.

Stadsarchief Breda, Catalogus Provinciale Tentoonstelling Nijverheid, landbouw en Kunstvoortbrengselen te Breda, juli-augustus 1875, Breda, 1875.