Hier waren kinderen op een geheel eigen bal genodigd waar zij deftig gekleed mochten dansen. In Nederland en andere Europese landen zoals Engeland en Spanje, maar ook in de Verenigde Staten en toenmalig Nederlands-Indië was het populair. Zo ook in Noord-Brabant, waar kinderbals steeds vaker onderwerp van gesprek waren tegen het einde van de negentiende eeuw. Lokale kranten uit die tijd, zoals de Bredasche Courant, Dagblad van Noord-Brabant en de Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche Courant schreven over zowel buitenlandse als binnenlandse en lokale kinderbals. Deze kranten stonden vol met beschrijvingen over hoe kleuters en oudere kinderen de quadrille leerden tijdens een kinderbal terwijl zij “alleraardigste pakjes” droegen. Speciale feestdagen waren vaak reden voor een kinderbal, maar het ging ook vaak vooraf aan andere festiviteiten zoals volwassen danspartijen.
Balboekje, 1900-1925, parelmoer en papier. (Bron: Collectie Stedelijk Museum Breda, langdurig bruikleen Stichting Stedelijk Museum)
Door de ogen van een kind
Hoe kinderen dit zelf ervaarden wordt duidelijk in de memoires van Jeanette Houwing, voormalig museumconservator van het Stedelijk Museum Breda. Zij werd tussen 1894 en 1897 genodigd op kinderbals in Hotel Flora door vrienden van haar ouders. Dit evenement was volgens haar geen plek waar kinderen graag naartoe gingen. Ze vertelt: “De kleinste gasten waren tussen de 6 en 12 jaar. De meisjes droegen baljaponnetjes en waren uitgerust met veren waaier en balboekje. De jongens, eerst thuis goed geïnstrueerd, maakten een diepe buiging vóór elke dans. Het bal begon met een polonaise, verder waren polka, wals en quadrille des lanciers de meest gebruikelijke dansen. Van kinderlijke vrolijkheid en pret heb ik op die kinderbals nooit iets gemerkt”.
Het was gelukkig niet altijd onprettig om te gast op een kinderbal te zijn. Houwing vertelt ook over de mooie herinneringen die zij eraan heeft overgehouden: “De buitenpartijen ’s zomers naast Mast- en Liesbosch waren wel ongedwongen, daaraan bewaar ik de prettigste herinneringen. Terug in de met varentakken versierde brik onder het zingen van liederen”.
Een kopie van hun ouders
Deze negatieve connotatie van Houwing is goed in te denken, aangezien het kinderbal een serieuze activiteit was. De kleding die de kinderen droegen en hun bijpassende deftige manieren tijdens een kinderbal zoals Houwing omschrijft, hoort bij de kostuumetiquette van die tijd. Dit hield in dat kinderen als kopie van hun ouders in klein formaat rondliepen. Kinderkleding was tot het begin van de twintigste eeuw namelijk nog afgeleid van volwassenkleding. Een kinderbal was een uitvergroting van dit fenomeen, omdat kinderen daar letterlijk als deftige ‘kleine volwassenen’ gekleed waren. Ter voorbereiding op een kinderbal werd hun bovendien speciaal aangeleerd hoe zich te gedragen en kleden als volwassenen op een bal. Dit past ook binnen de overheersend aanwezige hofetiquette, wat zich uitte in de onmisbare veren waaier en goede manieren.
Afnemende populariteit
Verder in de twintigste eeuw nam de populariteit van het kinderbal af in Noord-Brabant. Hoewel het een moderner jasje had gekregen, schreven lokale Noord-Brabantse kranten rond 1938 voor het laatst over een gekostumeerd kinderbal zoals rond 1900 gebruikelijk was. Hierna is tot 1945 geen artikel over een kinderbal meer waar te nemen in deze kranten. De Tweede Wereldoorlog lijkt hier de oorzaak van te zijn. Zo schreef de Provinciale Noord-Brabantsche courant in 1949: “t Vorig jaar heeft de directie van Casino, alhier, een aloude traditie van voor de oorlog in ere hersteld, n.l: het gecostumeerd Kinderbal”. Ondanks pogingen tot herstel van de traditionele kinderbals, nam het kinderbal na de Tweede Wereldoorlog een andere vorm aan. Uit de lokale kranten blijkt dat kinderbals voornamelijk nog als informele festiviteit tijdens carnaval plaatsvonden. In plaats van de hof- en kostuumetiquette, had de polonaise de overhand genomen.
Bronnen
Onbekend, "’s Gravenhage, den 01den April", Bredasche Courant, 12-04-1834.
Onbekend, "Advertentie. Dansinstituut A. De Kruif", Dagblad van Noord-Brabant, 30-04-1921.
Onbekend, "Op een gecostumeerd bal te Londen", Bredasche Courant, 03-02-1937.
Onbekend, "Mi-Carême", Bredasche Courant, 28-03-1938.
Onbekend, "Kinderbal", Bredasche Courant, 05-08-1938.
Houwing, J.H.H., Herinneringen aan Breda uit het einde der 19e eeuw – begin 20e eeuw, Breda, 1970.
de Leeuw, K.P.C., Kinderkleding in 1813-1920: van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag, Hilversum, 1992.