Willem II
Kroonprins Willem II groeide op als kroonprins zonder kroon. Hoewel Nederland geen monarchie was, regeerde zijn vader in de rol van stadhouder als een vorst. Na het uitroepen van de Bataafse Republiek vluchtte zijn stadhouder Willem V (1772-1843) met zijn gezin naar Engeland en later naar Duitsland. Hier groeide Willem II op in ballingschap. Ondertussen stelde zijn vader alles in het werk om de Europese mogendheden warm te houden voor het leiderschap van de Oranjes in de Nederlanden.
De reputatie van Willem II was hiervoor, als latere opvolger, van groot belang. Zo studeerde hij in Berlijn aan de militaire academie en later in Oxford. Na zijn opleiding trad hij in dienst van het Britse leger, onder leiding van de latere Hertog van Wellington (1769-1852), en bestreed hij Napoleon (1769-1821) op verschillende Europese fronten.
Zijn opleiding, militaire carrière en vooral ook zijn karakter maakten Willem een populair figuur. Willem was een charmante man, die zijn best deed om populair gevonden te worden. Hij leefde op wanneer hij geprezen werd, niet alleen door zijn meerderen, maar ook door het gewone volk. In de band die de stad Tilburg nog altijd met Willem II koestert is dat ook goed te zien.
De populariteit onder het volk en onder de Europese elite deed zijn vader goed, maar maakte hem ook achterdochtig met het oog op het komende koningschap.
Biseksueel?
Zijn charme gebruikte hij niet alleen om de Europese vorstenhuizen en zijn onderdanen voor zich te winnen. Willem stond er in zijn eigen tijd al om bekend er veel relaties op na te houden. Tijdens zijn studie in Oxford zou hij een vrouw zwanger gemaakt hebben en rond de Slag bij Waterloo waren Willem’s escapades in Brussel algemeen bekend. Dit was niet ongebruikelijk voor figuren uit de hogere sociale klassen, hoewel het publiekelijk afgekeurd werd.
Wat minder bekend was, was dat Willem niet alleen relaties had met vrouwen. Hij had tijdens zijn leven ook veel innige vriendschappen met mannen, waarvan enkelen met zekerheid ook van seksuele aard geweest zijn. Dat dit niet uniek was, blijkt wel uit het feit dat ook van een van zijn studievrienden homoseksuele relaties bekend zijn. In zijn hofhouding zou hij zich omringd hebben met mannen waarmee hij ook relaties aanknoopte.
Zo schrijft de Russische ambassadeur in de Nederlanden aan de Russissche minister van buitenlandse zaken over de relatie van Willem met “de dandy Pereira”. Willem had voor hem een ongelimiteerd krediet bij een kleermaker en schoenmaker geopend. “Vaak ook hebben ze samen gesoupeerd, têtê-â-têtê, in het kabinet van de prins en daar gewaakt tot 3 uur ‘s nachts”.
De combinatie van het aantal hetero- en homoseksuele contacten maakt dat Willem zich tegenwoordig naar waarschijnlijkheid biseksueel genoemd zou hebben. De homoseksuele relaties waren echter, meer dan buitenechtelijke heteroseksuele relaties, een groot taboe en werden door het hof ook angstvallig geheim gehouden. Hoe Willem zichzelf werkelijk identificeerde kunnen we daarom niet zeggen.
Taboe en chantage
Het taboe op homoseksuele relaties maakte Willem chantabel. Diverse malen zijn Willem en zijn familie gechanteerd door mannen die dreigden Willem’s seksualiteit te openbaren. Grote sommen geld werden betaald om “bepaalde schandelijke en onnatuurlijke lusten van ZKH”, zoals ze door de minister van justitie Cornelix Felix van Manen (1769-1846) werden genoemd, geheim te houden en enkele afpersers en samenzweerders werden verbannen naar de koloniën. Jeroen van Zanten suggereert dat de grondwetsherziening van 1848 mede was ingegeven door de angst dat zijn geheim geopenbaard werd. Enkele bekende afpersers waren als vooraanstaande liberalen ook betrokken bij de grondwetsherziening.
Dat het indertijd om een groot taboe ging blijkt uit een laatste punt. Willem’s seksualiteit werd al in negentiende eeuw beschreven door Eillert Meeter (1818-1862) als een “huiveringwekkend geheim”. Zo citeerde Meeter in zijn schandaalkroniek Holland, Its Institutions, Its Press, Kings and Prisons uit de jaren '50 van de negentiende eeuw het relaas van Petrus Janssen. Deze Janssen, die de koning enige tijd afperstte, vertelde dat de koning bij een audiëntie zijn hand streelde alsof hij “een liefelijke en bevallige minnares vasthield”. Later had Willem hem ook nog gekust en gouden bergen beloofd om een relatie met hem aan te gaan. Het gaat hier uiteraard om een schandaalkroniek, maar er is inderdaad correspondentie tussen Petrus Janssen en de koning gevonden waarin Janssen geld eiste, dat hij ook ontvangen heeft.
Deze bronnen werden echter tot in de twintigste eeuw afgedaan als roddels en leugens. 150 jaar lang hebben veel vaderlandse historici het taboe in stand gehouden. Pas toen in 2004 documenten uit het Koninklijk Huisarchief, zoals de correspondentie tussen het hof en Petrus Janssen of het verslag van de minister van justitie, openbaar werden, bleek dat er inderdaad een grond voor de geruchten was. Het hof en de staat deden er jarenlang alles aan om Willem’s seksualiteit te ontkennen. Hoe Willem hier zelf in stond, zullen we waarschijnlijk nooit weten.
Bronnen
Van Zanten, J., Koning Willem II 1792-1849, Amsterdam, 2013.
Meeter, E., Holland: its institutions, its press, kings, and prisons, Londen, 1857.