Meer dan 57 jaar geleden kwam er vanuit Amerika voor het eerst een hormonaal geneesmiddel op de markt dat de geschiedenis zou ingaan als ‘de bevrijder van de vrouw’, namelijk: de pil. Weinig medische ontdekkingen zouden zulke ingrijpende sociale consequenties hebben als de anticonceptiepil. Zo zou het bijvoorbeeld de dreiging van een explosieve bevolkingsgroei tegengaan waardoor het risico van een wereldwijd voedseltekort zou worden teruggedrongen.
De productie van de baanbrekende anticonceptiepil vond algauw niet alleen in Amerika plaats. Ook bij het in 1923 door dr. Saal van Zwanenberg (1889-1974) opgerichte Organon in Oss, dat voortkwam uit familiebedrijf Zwanenberg's Slachterijen en Fabrieken, deed men al in de jaren vijftig onderzoek naar de werking van de pil. Het farmaceutische bedrijf - tegenwoordig onderdeel van de Amerikaanse multinational MSD (Merck, Sharp & Dohme) - zou uiteindelijk zelf een anticonceptiepil ontwikkelen die tot op de dag van vandaag in de hele wereld wordt gebruikt.
In Nederland was de geboren Nijmegenaar Max de Winter (1920-2012) een van de wetenschappers die voor Organon een synthetisch hormoon ontwikkelde genaamd lynestrenol. Voormalig Organon-medewerker Johannes van der Vies werkte samen met De Winter. In het kader van een tentoonstelling uit 2017 over de pil in het Museum Jan Cunen vertelde hij over het octrooi voor lynestrenol dat in 1955 werd ingediend. “Het was bekend dat je daarmee de ovulatie kon remmen. Dus we wisten dat we iets belangrijks in handen hadden.” Lynestrenol was het werkzame ingrediënt van een veilige en effectieve pil onder de naam Lyndiol. Organon bracht deze pil in 1962 op de Nederlandse markt en had daarmee veel succes.
Protest van de Dolle Mina's tegen de geboortebeperkingsvoorschriften van de Rooms-Katholieke Kerk. (Rob Mieremet, 1973, Wikimedia Commons)
De pil in plaats van de pastoor
Net als vrijwel alle andere manieren van geboorte- en gezinsplanning riep de ontwikkeling van de anticonceptiepil ook grote weerstand op, vooral in religieuze kringen. Voor veel katholieken bracht bisschop Bekkers (1908-1966) van ’s-Hertogenbosch verlichting door in een televisietoespraak in 1963 geboortebeperking een zaak van het eigen geweten te noemen. Het tijdperk dat in katholieke gezinnen de pastoor langskwam met de vraag of het geen tijd werd voor gezinsuitbreiding, begon af te lopen.
In de Westerse wereld werd de pil snel gemeengoed waardoor er luchtiger met seks werd omgegaan en het aantal ongewenste zwangerschappen en illegale abortussen afnam. Actiegroep ‘Dolle Mina’ streed voor vergoeding van de pil door het ziekenfonds, om zo het gebruik ervan binnen het bereik van alle vrouwen te brengen.
De pil zorgde ervoor dat seks werd losgekoppeld van de voortplanting, wat voor miljoenen vrouwen een enorme invloed had op hun persoonlijke en seksuele leven. Ze kregen meer zeggenschap over hun eigen lichaam, ze konden meer genieten van seks, de feministische beweging kreeg de wind in de zeilen en in veel landen werd de bevolkingstoename inderdaad afgeremd.
Anticonceptiestaafjes en ringen
Zowel in Amerika als in Europa bleek dat de pil eveneens het machtsevenwicht tussen mannen en vrouwen - en daarmee de samenleving - ingrijpend veranderde. Dat gold niet direct voor de rest van de wereld. Buiten de Verenigde Staten en Europa was de pil te duur en te lastig in de toepassing. Nog steeds wordt in veel landen het gebruik van de anticonceptiepil afgewezen, zowel om godsdienstige als om bevolkingspolitieke redenen. Overigens is ook gebleken dat de pil nadelige gevolgen kan hebben voor de gezondheid, zoals het risico op trombose en depressie. De samenstelling van de pil wordt daarom telkens bijgesteld.
Na de Lyndiol-pil, die na de eerste succesvolle jaren door buitenlandse concurrentie uit de markt werd gedrukt, introduceerde Organon in 1981 een nieuwe anticonceptiepil genaamd Marvelon. Dit merk, afgeleid van het Engelse “marvelous”, behoort wereldwijd nog steeds tot de meest populaire anticonceptiepillen ter wereld. Maar naast pillen zijn er inmiddels ook anticonceptiestaafjes en ringen die eveneens door MSD worden geproduceerd. Zodoende is Oss anno 2019 in zekere zin nog steeds een vrijplaats voor het zelfbeschikkingsrecht en de seksuele vrijheid van de vrouw.
Bronnen
Wieberdink, G., en Koren, Y., “De seksuele moraal voor en na de pil”, in: Andere Tijden, verkregen via: https://www.anderetijden.nl/aflevering/558/De-seksuele-moraal-voor-en-na-de-pil (stand op 24 september 2019)
Breedeveld, M., “Pilfabrikanten op zoek naar nieuwe markten”, NRC, 20 oktober 1992, verkregen via: https://www.nrc.nl/nieuws/1992/10/20/pilfabrikant-op-zoek-naar-nieuwe-markten-7160025-a402861 (stand op 23 september 2019)
Rietbergen, K., “Nieuwe directeur: ‘MSD Oss in de schijnwerpers houden'", Brabants Dagblad, 10 november 2018, verkregen via: https://www.bd.nl/oss/nieuwe-directeur-msd-oss-in-de-schijnwerpers-houden~a8487026/ (stand op 24 september 2019)
“Geheugenlokaal – De pil van Oss!”, tentoonstelling die liep van 30 september 2017 t/m 11 februari 2018 in het Jan Cunen Museum te Oss.