Voor een hoop mensen ging het dagelijks leven tijdens de oorlog gewoon door. De boeren behielden hun taken en bewerkten hun land. Maar de meeste paarden werden gevorderd door de Duitsers, wat het werk op het platteland extra zwaar maakte. De oogst moest worden afgestaan aan de bezetter voor een 'eerlijke' verdeling van het voedsel. Voor de boer en zijn familie bleef er vaak maar weinig over om van te leven.
Het boerenleven
Vlak voor de bevrijding van Etten-Leur is Toon Graumans druk bezig op het land achter zijn huis. Gelukkig voor Toon hebben de Duitsers de paarden, waarmee hij de grond bewerkt voor een nieuwe oogst, niet gevorderd. Op een paar honderd meter afstand rijden goederentreinen langzaam voorbij. Nietsvermoedend werkt Toon hard door. Hoe sneller hij klaar is, hoe beter. Plotseling staan de paarden stil en kijken op. Toon duwt ze voort, ze hebben nu eenmaal niet de hele dag de tijd. Maar wanneer ook Toon opkijkt, ziet hij plots een man op het land. De man draagt oude versleten kleren vol gaten. Het lijkt alsof hij zich al in geen jaren heeft gewassen of geschoren. Hij zwaait, maar Toon gaat onverstoorbaar door met zijn werk.
De woning waar de familie Graumans woonde. (Bron: z.j., privébezit familie Graumans)
Toon maakt met de paarden de volgende ronde over het land. Bij terugkomst op de plek waar hij zojuist de man aantrof, ziet hij dat zich een vijftal mannen bij de man heeft gevoegd. Ook zij lijken wel landlopers, allen dragen handboeien. Toon beseft dat de mannen krijgsgevangenen moeten zijn geweest die uit de langzaam rijdende goederentreinen zijn ontsnapt.
Een kwestie van leven of dood
Het maakt Toon wat nerveus. Zes ontsnapte krijgsgevangenen op het land waar hij werkt. Wat als iemand ze ziet en de boer verraadt, dan brengt hij het er zeker niet levend vanaf. Toch besluit Toon hen te helpen. Hij haalt brood en melk voor de krijgsgevangenen. Ze moeten aansterken voordat ze verder kunnen op hun lange tocht naar huis. De mannen genieten van het voedsel, als plotseling de buurman aan komt lopen. Toon is gespannen. Maar hij vertelt hem toch wat zich het afgelopen uur op het land heeft afgespeeld. Tot grote opluchting van Toon besluit de buurman hem een handje te helpen. De ontsnapte krijgsgevangenen worden later opgehaald door verzetsstrijders. Nadien heeft Toon nooit meer iets van de mannen vernomen.
Toon Graumans als eerste links, met krullen, op de bakstenen. (Bron: z.j., privébezit familie Graumans)
In oktober 1944 wordt Etten-Leur bevrijd en keert de rust langzaam terug op het platteland. Zo ook voor Toon, die zijn leven als boer samen met de paarden voortzet. Hij blijft zich altijd afvragen hoe het zou zijn afgelopen met de zes ontsnapte krijgsgevangenen die toen plotseling op het land verschenen.
Sommige burgers, die zich niet actief bezighielden met verzetsactiviteiten, kwamen tijdens de oorlog onbedoeld voor de keuze te staan: meehelpen aan het verzet of het naleven van de belangen van de bezetter. Geen van beide waren zonder consequenties. Het verzet bracht je eigen leven en dat van je naasten in gevaar, maar meewerken met de bezetter stond gelijk aan het verraden van je vaderland. Het maken van de ‘juiste’ keuze was lang niet altijd even gemakkelijk.
Bronnen
Stichting Beeldtijd, "Toon Graumans: we hielpen gewoon", 2015, [video] (stand op 14 april 2018).
https://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweede-wereldoorlog/themas/eten-in-oorlogstijd (stand op 14 april 2018).
http://www.dedokwerker.nl/boeren.html (stand op 14 april 2018).
https://nl.wikipedia.org/wiki/Fons_van_der_Heijden (stand op 14 april 2018).